Đầu năm Giáp Ngọ (1774) quân của Nguyễn Nhạc tiến vào đất Quảng Nam thì chạm trán với quân của cai cơ Tôn Thất Bân. Đội quân của cai cơ bị đánh cho tan tác phải rút chạy về phía Bắc Quảng Nam, Nguyễn Nhạc không truy đuổi mà chia quân ra đóng tại các nơi như đã họp bàn.
Lúc này đội quân phía nam do Ngô Văn Sở cũng thuận lợi chiếm được Bình Khang, Diên Khánh.
Quân của Lý Tài và Tập Đình tiến đến nơi đóng quân theo kế hoạch. Nhạc điều chỉnh lại đội hình tiếp tục tiến quân ra Hòa Vang (Đà Nẵng).
Lúc này triều đình ở Phú Xuân khi nghe tin giặc cỏ Tây Sơn đã chiếm được phủ Quảng Nghĩa, tiến sát dinh Quảng Nam thì vô cùng lo sợ. Kinh thành rơi vào thế uy hiếp. Chúa Nguyễn cùng các quan đại thần họp bàn với nhau việc điều quân trấn áp quân Tây Sơn.
Quốc Phó Trương Phúc Loan nói:
''Ta thấy tướng Tôn Thất Thăng là người cơ trí, lại thiện chiến có thể chặn đánh được bọn giặc Tây Sơn''.
Sở dĩ Trương Phúc Loan đề cử tướng Thăng là do hắn ta là người thuộc phe cánh của mình, tên này rất khôn khéo trong việc làm quan, nếu như người của phe cánh mình có thể lập công thì địa vị của hắn càng thêm vững chắc trong triều.
Lời nói của Trương Phúc Loan trong triều lúc này rất có trọng lượng nên người mà hắn ta đề cử thì không ai dám ngăn cản. Nhưng người được đề cử là Tôn Thất Thăng thì lại lo lắng bất an.
Chúa Nguyễn liền hạ lệnh ngay:
''Lệnh tướng Tôn Thất Thăng mang 20 nghìn quân chặn đánh giặc Tây Sơn. Ngày mai xuất quân lên đường ngay!''
Trong lòng Thăng lúc này như muốn khóc [Quốc phó đại nhân ơi là đại nhân, thường ngày tiểu nhân dựa vào ba tấc lưỡi mà thăng quan tiến chức, giờ ngài bắt tiểu nhân đi đánh nhau với bọn giặc thì không khác nào kêu tiểu nhân đi chết]
Tuy rằng trong lòng đang run như cày sấy nhưng vốn là người giỏi nịnh bợ nên Thăng vẫn cứ tươi cười, chỉ là lúc này tay hắn đã run run.
Quốc phó Trương Phúc Loan thấy thế thì nói:
'' Không ngờ Thăng tướng quân được giao trọng trách lại vui mừng đến phát run! Hahaaaaa!!!''
Tôn Thất Thăng trong lòng sụp đổ ầm ầm nhưng mặt thì vẫn cố rặn ra nét tươi cười, quỳ xuống lĩnh mệnh.
''Thần xin lĩnh ý chỉ, tạ ơn bệ hạ!''
Trương Phúc Loan thấy thế thì cười vui vẻ:
''Tướng quân bây giờ về quân doanh nhanh chóng tổ chức quân tiến đánh bọn giặc cỏ, ta chúc cho tướng quân kỳ khai đắc thắc mã đáo thành công''
Tôn Thất Thăng lúc này nội tâm đã hoàn toàn sụp đổ, mặt cười như mếu:
''Đa tạ Quốc phó đại nhân!''
Hắn ta thất thểu trở về, miệng thì lẩm bẩm:
''Khổ rồi, khổ rồi, khổ rồi…''
Ở mặt nam, Chúa Nguyễn truyền chiếu cho lưu thủ Dinh Long Hồ Tống Phúc Hiệp đem quân từ Hòn Khói (Nha Trang) cùng Nguyễn Khoa Thuyên ra đánh Tây Sơn ở Diên Khánh, Bình Khang.
Ngày hôm sau, Tôn Thất Thăng dẫn quân tiến vào Quảng Nam. Chúa ra lệnh hành quân đánh gấp nhưng hắn vẫn cứ thong thả hành quân, trên đường cứ thấp thỏm lo âu.
Thăng hỏi phó tướng:
''Trong thời gian này ngươi có nghe được thông tin gì của quân phản loạn không?''
Phó tướng thưa:
"Bẩm tướng quân, theo như thông tin mạc tướng nắm được thì 2 lần đưa quân vào tiểu trừ đều bị thương vong thảm trọng, tướng lĩnh phần nhiều tử trận.''
Không hỏi thì thôi, hỏi rồi nỗi lo sợ lại càng dâng cao thêm. Thăng vội phất phất tay
''Thôi, thôi, được rồi, ta đã rõ.''
Tuyến đường hành quân từ Phú Xuân vào Hòa Vang độ chừng 400 dặm đường, với tốc độ này thì sau 3 ngày là đến nơi.
Qua hai ngày hành quân, Thăng toàn thân mệt mỏi, không phải vì thể lực yếu kém mà do hắn ta sống trong lo sợ, mất ăn mất ngủ, lại đi đường xa nên người xanh xao thấy rõ. Hôm ấy quân thám báo đi dò đường chạy trở về báo:
''Bẩm tướng quân, phía trước trăm dặm có đại quân của quân phản loạn đang tiến đến.''
Thăng run run hỏi:
''Binh lực của bọn chúng thế nào?''
''Dạ bẩm, tiểu nhân không rõ, chỉ biết là đại quân chính của Trại chủ bọn giặc.''
Tim của Thăng như muốn thòng thêm, mấy ngày này hắn hoang mang lo lắng đủ điều, nay nghe tin phải chống lại đội quân đã đánh tan quân tiết chế Tôn Thất Hương thì tim thòng đụng trứng.
[Phải tìm đường sống, đúng rồi, ta phải chạy, còn sống là còn hy vọng, bất quá ta về báo lại là quân địch quá mạnh quân ta chống không nổi, thần phải rút lui bảo toàn lực lượng]- Tôn Thất Thăng hoảng loạn nghĩ.
Hắn ta hét to:
''Thám báo trở về báo tin, quân giặc đông hơn chúng ta gấp mười lần, không thể ứng chiến, phải rút lui thôi.''
Quân lính mấy ngày này thấy chủ tướng ủ rủ như người mất hồn, hành quân chậm chạp thì nhuệ khí đã giảm đi rất nhiều, nay lại nghe tướng quân đại nhân báo như thế thì ai nấy cả kinh vội vội vàng vàng điều chỉnh đội hình lui quân.
Tôn Thất Thăng mang theo cánh vệ quân chạy trước. Khi hành quân thì chậm chạm đi sau, nay rút lui thì hăng hái chạy trước như ma đuổi. Toàn quân cũng dốc sức chạy theo, chạy đến trời tối vẫn không dừng, nghỉ ngơi chốc lát lại tiếp tục tháo chạy. Toàn quân coi như tan rã.
Trận mở màn ở Quảng Nam Nguyễn Nhạc chưa đánh đã thắng.
Cánh quân ở mặt Bắc thuận lợi tiến quân nhưng ở mặt Nam quân Tây Sơn gặp nhiều khó khăn. Lưu thủ Dinh Long Hồ Tống Phúc Hiệp cùng Nguyễn Khoa Thuyên đem quân ra đánh Tây Sơn chiếm được Bình Thuận. Tống Phước Hiệp để Nguyễn Khoa Toàn ở lại, còn mình kéo binh ra đánh Diên Khánh.
Trấn thủ ở Diên Khánh là Đề đốc Lê Văn Hưng mang quân ra chặn đánh. Nhưng quân địch đã đông lại có trọng pháo yểm hộ, quân của Lê Văn Hưng không chống nổi, bèn bỏ thành trống, toàn quân rút về Phú Yên cùng Đô đốc Nguyễn Văn Lộc chống địch. Quân Nguyễn chiếm lại được Diên Khánh.
Sau khi tướng Thăng bại trận lui về, chúa Nguyễn càng thêm lo lắng, nếu như quân giặc tiến quân tiếp nữa thì e rằng kinh thành sẽ lâm nguy. Lần này phải cử đại binh quyết một phen thắng bại với quân Tây Sơn. Chúa Nguyễn sai Thống binh Huy và Hiến quận công Nguyễn Cửu Dật chỉ huy, kéo vào đánh.
Hai tướng Huy, Dật cấp tốc lĩnh mệnh mang quân xuất chiến. Lúc hạ trại nghỉ ngơi Huy cùng các tướng lĩnh, cơ trưởng, đội trưởng đến doanh của quận công Nguyễn Cửu Dật nghị sự, bàn kế đánh địch.
Huy hỏi:
''Nay thế giặc đang thịnh, sĩ khí lên cao, quân ta vừa mới bại trận quay về làm lòng quân thêm xáo động, Dật huynh có kế gì giúp quân ta trở mình.''
Cửu Dật nghiêm sắc mặt nói:
Ba quân có thể đoạt được khí, tướng quân có thể đoạt được lòng, ấy cho nên buổi sáng thì khí hăng hái, ban trưa thì khí uể oải, buổi chiều thì khí suy kiệt. Người giỏi dùng binh tránh lúc khí hăng hái, đánh ở lúc khí uể oải và suy kiệt, đó là cách trị khí vậy. Lấy trị mà đợi loạn, lấy yên tĩnh mà đợi ồn ào, đó là cách trị tâm vậy. Lấy gần mà đợi xa, lấy nhàn mà đợi nhọc, lấy no mà đợi đói, đó là cách trị lực vậy. Đừng đón cờ chính chính, đừng đánh trận đường đường, đó là cách trị biến vậy.
Quân của tướng Thăng vừa đánh đã bại cũng không hẳn là điều xấu cho quân ta lúc này.
Huy khó hiểu [quân ta từ lúc giao tranh toàn thất bại thảm hại, lần này lại càng thua một cách yếu nhược, làm lòng quân hoang mang, sĩ khí giảm đi, tất toàn hại, lấy đâu chuyện lợi mà huynh ấy nói]
''Ý của Dật huynh nên hiểu ra sao''
Cửu Dật cười đáp:
''Ngày trước, triều đình đưa quân chiếm lại thành Quy Nhơn, quân địch không mạnh nhưng ta vẫn thua, ấy là ở chỗ khinh địch, việc quân chưa xét đã vội chiến là đại kỵ, tham công mà vội vàng, ấy lại phạm vào cái dại của kẻ cầm binh. Địch nhàn mà ta nhọc thì làm sao phá được.
Ta nói cái lợi ở đây là quân bại đến yếu hèn làm chúng thêm ngạo mạn, dễ mắc mưu ta, chúng vừa trải qua mấy trận đánh lớn, quân sĩ chưa hồi sức, trong khi quân ta thể lực đang sung mãn. Đó là ta nhàn còn địch thì nhọc''
Sau đó Dật bắt đầu bàn kế sách, phân công cho từng người chuẩn bị cho trận chiến.
Lúc này tại thành Hòa Vang.
Nhạc cùng Lân và các tướng lĩnh cùng nhau họp bàn về kế hoạch chặn đánh quân Chúa Nguyễn.
Nhạc tự tin nói:
''Quân triều đình ngày càng yếu nhược, cả một đại quân mà chỉ nghe tên ta đã sợ vỡ mật mà rút quân chạy dài, nay chúng lại tiến công chỉ cần chúng ta giữ vững đội hình, dùng hai đội quân người Thượng dũng mãnh vô song làm mũi nhọn mà phá địch''
''Theo như quân thám báo đưa tin về thì chỉ tầm một ngày đường nữa là cánh quân triều đình sẽ tiến sát tới nơi này. Quân ta sĩ khí đang tăng, lại thêm vũ khí dồi dào, tiến công ắt thắng lợi.''
Lân nhẹ giọng khuyên:
''Trại chủ, tuy rằng quân ta liên tiếp thắng trận, nhưng không khinh suất được, mọi việc nên cẩn trọng thì hơn. Ta cứ thủ ở nơi này chờ chúng đến, nếu như thế địch mạnh thì đưa hai cánh quân chi viện kéo sang.''
Nhạc gạt phăng đi:
''Lân đô đốc chỉ mới chỉ huy có vài nghìn quân, đánh trận nhỏ nên chưa hiểu địch, lần trước ta đại chiến với quân triều đình ở Bích Khê, dù quân ta ít hơn nhưng thiện chiến, bọn quân triều đình không tài nào địch nổi. Nay ta chủ động tiến quân ra là để quét sạch quân triều đình, chứ không phải bảo vệ thành như ở Quy Nhơn. Trận này đô đốc chỉ cần yểm hậu cho đại quân, nhìn xem ta phá địch.''
Nhạc lần lượt phân phó nhiệm vụ cho các tướng lĩnh.
Lân ngồi đó trầm ngâm [Trại chủ có vẻ đang ngủ quên trên chiến thắng, điều này là đại kỵ của binh gia], Lân có dự cảm không lành về trận chiến này.
Nghị sự kết thúc, Lân đi ra phía ngoài thành, chọn cho mình một tảng đá to mà leo lên nằm ngắm sao trời.
Đang nằm thì có người bước đến, Lân ghé mắt nhìn, người kia là Huy Đống.
Huy Đống lên tiếng:
''Có vẻ như tâm trạng đại ca không được tốt.''
Lân thở dài:
''Ta có chút nặng lòng, chắc có lẽ là vì trận chiến sắp tới''
Huy Đống leo lên tảng đá cùng nằm ngắm sao trời với Lân
''Theo đệ thấy, tâm trạng huynh không tốt là vì những lời của trại chủ''
Lân nhẹ giọng:
''Đệ là người thông minh, điều gì nên nói, điều gì không nên.''
''Đệ đã rõ, là đệ đường đột.''
Lân tiếp:
''Đã ra đây rồi thì cùng ta ngắm sao trời, cứ nằm thả lỏng cho thư thái, đừng nói gì thêm.''
Hai ngày sau, vào lúc giờ Ngọ, quân thám báo về báo tin:
''Bẩm trại chủ, quân triều đình đang kéo đại quân sang đây.''
Nhạc cười lớn nói:
''Hay lắm, ta đã chỉnh đốn xong cả đội quân, theo ta giết địch.''
Nhạc cho nổi trống lên, binh sĩ hàng hàng lớp lớp chỉnh tề xuất trận.
Phía xa quân triều đình ầm ầm kéo đến, khói bụi bay mù mịt, trống trận nổi lên ầm ầm, thanh thế vô cùng lớn.
Nhạc cho hai đội quân người Thượng làm tiên phong lao ra đánh, chỉ mới giao tranh chốc lát quân triều đình đã rối loạn đội hình, bắt đầu rút quân tháo chạy. Nhạc cười vang, cho nổi chiên trống truy đuổi.
Quân của Lân theo sao yểm trợ, khi đi đường Lân thấy có nhiều vết lằn dài dưới đất, quân triều đình không đông lắm nhưng rút lui lại mang theo khói bụi mù mịt.
Lân bất giác giật mình, là có trá, nhưng lúc này Nhạc đang rất hưng phấn, thống lĩnh binh lính truy đuổi địch rất gấp, Lân đành phải chạy theo.
Khi truy đuổi qua được một đoạn độ mười dặm đường thì bất ngờ ở hai bên có quân mai phục tấn công. Đội quân người Thượng đi tiên phong bị bao vây. Thế nhưng nhờ vào hình thể cao lớn, sức lực hơn người hai đội quân này đã giết được một viên chỉ huy, phá vòng vây lui lại, cánh quân hai bên tả hữu của Nhạc bị chia cắt. Lúc này đạo quân chủ lực của quân triều đình mới xông ra từ phía sau chặn đường lui, dàn đội hình lập thành lũy trận, trong 200 bước thì cung thần tý bắn trước, 70 bước thì cung nỏ mạnh đều bắn, lập thành 3 lớp. Quân mang súng hỏa mai thì xếp sau. Quân kỵ toàn thân mang trọng giáp, ngựa cũng mang giáp ở hai cánh mà che phía trước. Dẫn đầu là trọng pháo.
Quân của Nhạc rơi vào mai phục, quân tiên phong bị thương vong vô số. Hai cánh quân mai phục theo trận Tiên thiên hà đồ đất hẹp vòng ra trước bao vây. Tuy đã chiếm được thế thượng phong nhưng quân triều đình không tốc chiến, mà giữ thế giằng co, thủ nhiều hơn công, không cho quân Tây Sơn phá vòng vây.
Lúc này Huy Đống đi bên cạnh Lân bỗng hét lớn:
''Đạiii caaaa, trạiii chủuuuu là hỏa công, mau mau phá vây rút quân.''
Loạn thế khởi, hào kiệt phân tranh.
Nơi máu anh hùng và lệ mỹ nhân hoà quyện vào nhau.
Nhân quả và luân hồi đan xen tạo thành bánh xe vận mệnh.
Giữa mộng và tỉnh, đúng và sai, đâu mới là con đường chân đạo.
Tất cả chỉ có tại
